ma mute la, telo Kawa li suli mute tawa jan. taso jan mute ala li sona e tenpo pini, e ma open pi kasi Kawa. mi o pana e sona ni.

tenpo pini

kasi Kawa li tan ma Kapa (Kaffa). ma Kapa li ma lili lon ma Isijopija (Ethiopia, ኢትዮጵያ Ityop̣p̣əya). ona li lon ma Apika. tenpo pini mute (~900 AD) la, jan li kama sona e kasi Kawa. ken la, nimi pi kasi Kawa li tan ma Kapa. toki sewi la, soweli len li moku e kasi Kawa la, jan mama ona wan (jan Kali “Kaldi”) kin li moku e kasi Kawa. ni la, ona li wile lape ala, li pilin wawa! kama la, ona li pali e telo tan kasi Kawa: telo Kawa.

tenpo kama la, jan Alapi li kama jo e kasi Kawa, li moku e ona. ona li esun mute e kasi Kawa tawa ma ante. ma tomo pi esun mute li ma tomo Moka (المخا, Mocha) lon ma Jamanija. nimi pi telo Moka li tan ma ni.

kama (~1600 AD) la, telo Kawa li kama lon ma Elopa. ma Elopa la, ona li tawa ma Amelika, tawa ma Intonesija (tenpo pini la, ma Netelan li jo e ma Intonesija). tenpo ni la, jan li moku e telo Kawa lon ma ale.

nimi

nimi Kawa li tan toki Alapi. toki Alapi la, tenpo pi kasi Kawa ala la, telo Kawa (قهوة, qahwa) li telo nasa loje. toki Alapi pini la, telo Kawa li telo ale pimeja. telo Kawa li kapesi (loje jelo pimeja). toki Alapi li pana e nimi Kawa tawa ma Tuki. toki Tuki la, telo Kawa li jo e nimi ni: “kahve”. toki Tuki li pana e nimi ni tawa toki Italija (“caffè”), tawa toki Netelan (“koffie”). toki Inli la, telo Kawa li ni: “coffee”.

esun

tenpo ni la, kasi Kawa mute ala li kama tan ma Isijopija anu ma Alapi. jan li suli e kasi Kawa lon ma ni: ma Pasiju li nanpa wan, ma Wije li nanpa tu, ma Intonesija li nanpa tu wan, ma Kolonpija li nanpa tu tu. taso ma Isijopija li nanpa luka. kasi Kawa mute li tan jan kasi pi esun lili!

ma ale la, ma ni li moku mute e telo Kawa: ma Sumi, ma Nosiki, ma Isilan, ma Tansi, ma Netelan. tenpo suno ale la, lon ma Sumi la, jan li moku e poki tu wan anu tu pi telo Kawa.

kasi

kasi Kawa wan li sama ala kasi Kawa ante. suli la, kulupu kasi Kawa tu li lon: kulupu Alapika (Coffea arabica) en kulupu Loputa (Coffea robusta anu Coffea canephora). kasi Kawa Loputa mute li lon ma Apika pi pini suno, lon ma Ukanta, lon ma Intonesija, lon ma Wije. kasi Kawa Alapika mute li lon ma Amelika seli, lon ma Isijopija. taso ma mute la, kasi Loputa en kasi Alapika li lon.

kasi tu li sama mute. ona li suli a sama jan tu (ken la, jan tu wan!). ona li jo e lipu laso. lipu ona li suli sama luka. kasi unpa pi kasi Kawa li walo. poki kili Kawa li sike lili loje. insa poki kili la, kili tu li lon. open la, kili ni li laso walo anu jelo walo.

telo

sina wile moku e telo Kawa la, nasin pali mute li lon. sina ken moku e telo seli, e telo lete. sina ken pana e namako suwi. suli la, telo ni li lon:

telo Kawa pimeja li jo ala e telo walo (anu telo mama). ken la, namako suwi li lon ona. telo Esepeso (Espresso) li lili. taso ona li wawa mute. utala suli nanpa tu la, jan Mewika li lon ma Italija li moku e telo Espeso, li toki e ni: telo Esepeso li wawa a, li ike! ni la, ona li pana e telo. telo sin ni li telo Amelikano (Americano).

sina pana e telo walo la, telo ni li lon: telo walo en telo Kawa li kama wan li telo Kawa Late (Latte). sina pana e telo walo kon kin la, ni li telo Kapusino (Cappuccino). sina pana e telo walo ko kin la, ni li telo Makijato (Macchiato).

sina pana e telo kiwen lete la, telo Pape (Frappé) anu telo Late lete (Iced Latte) li lon.

ma ante la, telo Kawa ante li lon. ma Tuki la, telo Kawa Tuki li lon. telo Kawa Tuki la, jan li pana e namako. kin la, telo Moka li lon. toki mute la, nimi li nasa. ni la, mi pini lon tenpo ni. o awen pona, o moku pona e telo Kawa!